Ποια είναι η πρόσβαση των προσφύγων και μεταναστών στην εκπαίδευση στην Ελλάδα και πώς μπορεί να βελτιωθεί;
Μπορεί να ακούγεται κλισέ, όμως η εκπαίδευση είναι ένα αγαθό που θα έπρεπε να παρέχεται σε όλους ανεξαιρέτως. Σε αυτή την παραδοχή μάλλον όλοι θα συμφωνήσουν, εδώ όμως έρχεται και η ερώτηση: παρέχεται ισότιμη, ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση σε όλα τα παιδιά; Έχουν την ίδια δυνατότητα πρόσβασης τα παιδιά με προσφυγικό και μεταναστευτικό προφίλ;
Παρά, λοιπόν, το γεγονός ότι η βασική εκπαίδευση είναι δικαίωμα όλων των παιδιών, η διαδικασία ασύλου, καθώς και άλλες μεταναστευτικές πολιτικές δημιουργούν περιορισμούς. Σύμφωνα με το Ενημερωτικό Δελτίοπου συντάχθηκε από την ActionAid Hellas στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού προγράμματος Migrated, στο οποίο συμμετέχει εκ μέρους της Ελλάδας μαζί με τον Καρπό, αναφέρεται ότιαπό τα 7,1 εκατομμύρια πρόσφυγες σχολικής ηλικίας παγκοσμίως, τα 3,7 εκατομμύρια βρίσκονται εκτός σχολείου. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι βρίσκονται 31.000 παιδιά πρόσφυγες και μετανάστες ηλικίας 4-17 ετών και μόνο το 42% αυτών είναι εγγεγραμμένα σε κάποιο σχολείο. Παρόλο που από το 2016, η προστασία του δικαιώματος των νεοεισερχόμενων παιδιών προσφύγων να φοιτήσουν στο ελληνικό σχολείο είναι προτεραιότητα για το Υπουργείο Παιδείας, ακόμα δεν έχει επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Οι νεοαφιχθέντεςκαι νεοαφιχθείσες μαθητές και μαθήτριες με μεταναστευτικό ή προσφυγικό προφίλ, συνήθως εντάσσονται στις Δομές Εκπαίδευσης και Υποδοχής Προσφύγων (ΔΥΕΠ), που πραγματοποιούν απογευματινά προγράμματα στα δημόσια σχολεία, με σκοπό να προετοιμάσουν τα παιδιά για την πρωινή ζώνη του σχολείου. Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν κοντά στις δομές ΔΥΕΠ, τα παιδιά μπορούν να εγγραφούν στο ελληνικό δημόσιο σχολείο και να δημιουργηθεί μία τάξη υποδοχής από 7 έως 17 παιδιά. Την επικοινωνία ανάμεσα στα σχολεία και στο Υπουργείο Παιδείας, διευκολύνουν οι συντονιστές προσφύγων.
Θετικό είναι το γεγονός ότι όσον αφορά τη μη τυπική εκπαίδευση, υπάρχουν πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά προσφύγων και μεταναστών, που πραγματοποιούνται από ΜΚΟ και άλλες οργανώσεις.
Τα ποσοστά εγγραφών
Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: Γιατί είναι τόσο χαμηλό το ποσοστό εγγραφής των παιδιών στο σχολείο και γιατί ακόμα και αυτά που εγγράφονται σύντομα εγκαταλείπουν; Όπως αναφέρεται στο Ενημερωτικό Δελτίο, στα νησιά του Αιγαίου τα οποία φιλοξενούν μεγάλο ποσοστό προσφύγων και μεταναστών, το ποσοστό εγγραφής είναι3%.
Ένας βασικός λόγος είναι ότι οι αιτούντες άσυλο παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στα Κέντρα Υποδοχής, μέχρι να περάσουν στην ηπειρωτική χώρα, κάτι που τους εμποδίζει να γράψουν τα παιδιά τους στο σχολείο.
Όπως αναφέρει ο Μ. Φωτάκης, δάσκαλος ΖΕΠ στο 66ο Δημοτικό σχολείο της Αθήνας, ακόμα και στην περίπτωση που οι μαθητές εγγράφονται, πολλοί από αυτούς σταματούν το σχολείο. Πιο συγκεκριμένα, το 40% μέχρι το τέλος της φετινής χρονιάς, σταμάτησε να πηγαίνει στο σχολείο, ενώ το 20% πήγαινε πολύ σπάνια. Σύμφωνα με τον ίδιο, στην αρνητική αυτή εικόνα συμβάλλουν το ασταθές πολιτικό περιβάλλον, το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν θεωρείται χώρα προορισμού - και έτσι όσοι πρόσφυγες και μετανάστες έρχονται στην Ελλάδα θέλουν να φύγουν, με αποτέλεσμα να μην έχουν κίνητρο να πάνε τα παιδιά τους στο σχολείο -, οι συχνές μετακινήσεις σε άλλες περιοχές εντός Ελλάδας, ενώ φαίνεται να επηρεάζει και το ότι σε πολλές χώρες από τις οποίες προέρχονται οι μαθητές, το σχολείο δεν αποτελεί ισχυρό θεσμό.
Η αίσθηση λοιπόν του «προσωρινού» δεν διευκολύνει τη διαδικασία της μάθησης και της εκπαίδευσης. Όπως σημείωσε χαρακτηριστικά ο κ. Φωτάκης, «τον Οκτώβρη, εν μία νυκτί που εκκένωσαν τα ξενοδοχεία της Ομόνοιας, έχασα 12 μαθητές από τους 22. Δεν τους ξαναείδα, δεν μάθαμε νέα τους», συνεχίζοντας, «τα προσφυγόπουλα έχουν ανάγκη από έναν χώρο να αισθανθούν ασφάλεια, ότι ανήκουν και να κάνουν σχέδια μέσα σε αυτόν, ένα πλαίσιο που κάπως θα προσπαθήσει να βάλει σε τάξη την αβεβαιότητα που ζούνε. Όσο όμως υπάρχει αυτή η συνεχής μετακίνηση γίνεται πιο δύσκολο».
Προτάσεις βελτίωσης
Μία πρόταση ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση που παρουσιάζει αυτή τη στιγμή η εκπαίδευση προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα, είναι τα συμπεριληπτικά σχολεία. Δηλαδή τα σχολεία που θα είναι ανοιχτά στην κοινωνία θα αγκαλιάζουν τη διαφορετικότητα, θα δημιουργούν ίσες ευκαιρίες και θακαλλιεργούν τον σεβασμό των δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Σημαντική σε αυτό το σημείο είναι η κατάρτιση των εκπαιδευτικών γύρω από το θέμα της παιδαγωγικής συμπερίληψης, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν την ξενοφοβία και τις πολιτισμικές διαφορές. Ακόμα έμφαση πρέπει να δοθεί στο να δημιουργηθούν περισσότερες ευκαιρίες για πρόσβαση των νέων 12-17 ετών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καθώς όπως έχει διαπιστωθεί, οι εγγραφές των μαθητών και των μαθητριών με μεταναστευτικό και προσφυγικό προφίλ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι πολύ χαμηλές και αυτό μπορεί να επηρεάζει αρνητικά τις δυνατότητες που θα έχουν μετέπειτα στη ζωή τους. Επιπλέον, υπάρχει ανάγκη να οργανωθούν δράσεις ευαισθητοποίησης, ώστε να ενεργοποιηθούν οι τοπικές κοινότητες και οι γονείς και να καταπολεμηθεί η ξενοφοβία. Σημαντικό ρόλο παίζει και η εκπαίδευση των δημοσιογράφων γύρω από το μεταναστευτικό, αναφορικά με την εικόνα που βγάζουν για το θέμα αυτό προς τα έξω. Τέλος για να επιτευχθεί το βέλτιστο αποτέλεσμα, θα πρέπει να υπάρχει ένας ενιαίος στρατηγικός σχεδιασμός, με τη συμμετοχή και τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Μόνο έτσι μπορεί να γίνει κατανοητό και αποδεκτό από όλους ότι η εκπαίδευση δεν είναι ένα προνόμιο για λίγους και ότι πραγματικά μπορεί να αλλάξει τις ζωές των παιδιών και του κόσμου.